Op Tram 7 het land rond… - archief

We kregen in onze mailbox een prachtig bericht van Mark R. uit Gent. Hij werd in januari 70 jaar – ‘stapte dus op Tram 7’ – en besloot hiervan een projectje te maken. Lees even mee hoe hij het land rondtoert op zoek naar alle Tramlijnen 7 die er (ooit geweest) zijn… We nemen hem de typering van de Antwerpenaren voor deze ene keer niet kwalijk!

Het gezegde wil dat ik vanaf vandaag “met tram 7 rij“.

Kan ik dat fysiek?

Helaas niet meer in de goede stad Gent, waar tram 7 slechts gereden heeft van 16 januari 1913 tot 30 juni 1964.

De afgebeelde motorwagen 358 is een van de 105 drie-assers, genummerd 301 tot 405, die het Gentse stadsnet tientallen jaren bedienden. Die waren, na een prototype in 1923, tussen 1925 en 1934 in eigen atelier geconstrueerd door de grondige verbouwing van het grootste deel van de toenmalige twee-assers, aangeschaft tussen 1899 en 1912. De versie op de foto is die van na de laatste modernisering (tussen 1950 en 1954). Ze werden uit dienst genomen tussen 1962 en 1974. Van de 358 resten nog beide frontplaten en de twee schuifdeuren van de binnenafdeling, in goede handen van Alain Bondroit (in het klein Merelbeeks trammuseum).

De Gentse tramlijn 7 werd ingevoerd in de aanloop naar de Wereldtentoonstelling, die van april tot november 1913 plaatsvond. De eerste tien jaar wisselde de route voortdurend. Het traject was aanvankelijk Sterre-Sint-Pietersstation-Kortrijksepoort-Heuvelpoort-Zuid-Sint-Jacobs, maar al op 19 maart 1913 verlengd tot Stapelhuizen (Dok). Vanaf 21 mei 1914 werd het deeltraject Sterre-Sint-Pietersstation niet meer door lijn 7 bediend en liep het deeltraject Sint-Pietersstation-Heuvelpoort via de Parklaan.  Op 2 augustus 1920 werd lijn 7 verknoopt met lijn 4 (onder het nummer 4) en werd het lijnnummer 7 toegekend aan het korte traject Sterre-Sint-Pietersstation. Op 26 april 1922 werd lijn 7 in volle glorie hersteld en reed opnieuw Sint-Pietersstation-Heuvelpoort-Zuid-Sint-Jacobs-Dok. Op 16 juli 1922 werd het deeltraject Zuid-Sint-Jacobs-Dok overgelaten aan lijn 5 en nam lijn 7 van lijn 5 het deeltraject Zuid-Dampoort-Sint Amandsberg (Potuit) over. Toen kwam er eindelijk stabiliteit, wellicht tot opluchting van de toenmalige tramgebruikers. Er was enkel nog op 20 maart 1932 de verlenging van Potuit naar de Darsen (zoals toen de nieuwe havendokken genoemd werden). De volgende 42 jaar bleef het traject ongewijzigd: Sint-Pietersstation-Heuvelpoort-Zuid-Dampoort-Sint-Amandsberg-Darsen.

Al jaren is er sprake van tramlijn 7 opnieuw aan te leggen in Gent. Jaren van studie en nog eens studie, vooralsnog zonder beslissing. Niet eens waarschijnlijk dat dit realiteit is vóór ik tram 8 moet nemen.

Er zijn in België nog twee tramlijnen 7 in dienst.

De Antwerpse tramlijn 7 (Eilandje-Mortsel) is in de kern de oudste tramlijn van de metropool, nu er vanaf 1873 een paardentram dienst deed tussen de Meir en Berchem kerk. Het lijnnummer 7 werd toegekend in 1903, het jaar van de elektrificatie, samen met de (nog steeds gebruikte!) blauwe kleur van de lijnaanduiding. Dat jaar werd de noordelijke eindhalte Tolhuis, wat zo bleef tot 2017 (104 jaar lang!) toen lijn 7 naar ‘t Eilandje werd doorgetrokken. De zuidelijke eindhalte werd in 1905 Mortsel-Luithaegen, in 1923 al Mortsel-gemeentehuis. De Antwerpse tramlijn 7 is een kras oudje van 118 jaar, waarvan 94 jaar met ongewijzigde route! Bij de geplande hervorming (besparing) van het Antwerpse tramnet was er sprake van om lijn 7 af te schaffen. In het in december 2020 bijgewerkt plan blijft de lijn 7 in zijn huidig traject opgeheven, maar het lijnnummer 7 zou toegekend worden aan de huidige lijn 15 (Linkeroever-Boechout). Echter, niet zo maar 7, maar M7. De sinjoren doen graag aan dikkenekkerij zodat weldra de tramlijnen die deels ondergronds rijden een M vóór het nummer bekomen. M van metro, terwijl een (deels) ondergrondse tram geenszins een metro is. In Brussel is er wél een metro maar is men veel bescheidener want de nummering van metro-, tram- en buslijnen loopt gewoon door en behoeft geen prefix.

In Brussel is tramlijn 7 in 2011 opnieuw ingevoerd (Heizel-Vanderkindere). Het is een van de drie tramlijnen die over het volledig traject in eigen bedding rijden. De eerste tramlijn 7 reed er tot 1968. Enkel het lijnnummer werd toen afgeschaft; het traject werd verder bereden door andere lijnen. De oude en de nieuwe tramlijn 7 liepen beide van noordwest (respectievelijk Sint-Agatha-Berchem en de Heizel) via oost naar het zuiden (Ukkel). De oude lijn via de kleine ring (thans metro), de nieuwe lijn via de R21 (Schaarbeek-Woluwe-Elsene), deels ondergronds. Er is een verlenging van Ukkel naar Vorst gepland, waardoor tram 7, als oostelijke ringlijn, het langste traject van het Brusselse net zal hebben. ‘t Is algemeen erkend dat in Brussel het openbaar vervoer goed georganiseerd is omdat, anders dan in Vlaanderen, de gewestregering en het vervoersbedrijf op dezelfde lijn zitten.

De stadstrambedrijven van Charleroi en Luik hadden ook een tram 7, afgeschaft in resp. 1973 en 1937. Die in Luik werd zo vroeg vervangen omdat de cité ardente vanaf 1930 koos voor een uitgebreid trolleybusnet (met op haar hoogtepunt 20 lijnen). De laatste Luikse tram verdween in 1967, maar anno 2021 is men daar naarstig een nieuw tramnet aan het bouwen. In Charleroi verdween de laatste stadstram in 1974, maar vanaf 1976 herleefde die met vier lijnen als “premetro”, zij het door de toenmalige Buurtspoorwegen uitgebaat, sinds 1991 door de TEC (nu OTW genaamd).

Het kleine stadstrambedrijf van Verviers had maximaal zes tramlijnen en kende geen tram 7. In 1969 werd de laatste tramlijn er afgeschaft.

In het uitgebreid netwerk van de Buurtspoorwegen werden de belangrijkste streeklijnen doorgaans met letters, niet met cijfers aangeduid. Zo vertrokken vanuit Gent de lijnen E, L, M, N, O, W en Z.   (de minder belangrijke lijnen, meestal nooit geëlektrificeerd, hadden geen aanduiding met een karakter – dit was ook zo voor de lijn Gent-Geraardsbergen). In Antwerpen, de kuststreek en Henegouwen heersten andere zeden en werden de streeklijnen toch met een nummer aangeduid.

In de provincie Antwerpen begon de nummering pas aan 40 (om niet te verwarren met de stadslijnen), aan de kust pas aan 8 (om niet te verwarren met de lokale lijnen in Brugge en Oostende), maar in Henegouwen vanaf 1 en aldus reed er een tramlijn 7 Mons–Dour-Quiévrain (tot 1970).

De Buurtspoorwegen hadden ook enkele stadsnetten, waar de lijnen meestal niet met letters maar met een nummer aangeduid werden.

Van de genummerde stadsnetten waren de meeste te beperkt om een tramlijn 7 te hebben (Leuven, Brugge, Mechelen, Hasselt, Doornik), maar een tramlijn 7 was er wel in Oostende (tot 1955) en in Namur (tot 1952). Die Naamse tram 7 had, blijkens de rolfilm, als bestemming “route merveilleuse” (naar de citadel). Dat er in Brugge geen tramlijn 7 was, terwijl het stadsnet wel zeven lijnen telde, heeft te maken met de merkwaardige Brugse rekenkunde: de eerste zes lijnen waren er genummerd van 1 tot 6, de zevende lijn kreeg echter het nummer 0.

Besluit: er zijn in België acht tramlijnen 7 geweest, nu nog twee: de Brusselse herboren, de Antwerpse ononderbroken.

Op mijn verjaardag ben ik daarom per trein van Gent naar Brussel en Antwerpen gereden om er in het echt met tram 7 rond te toeren.

Mark R.